Բանտ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Բանտ

Բանտ, զնդան, կալանատուն, գաղութ, բերդ (խոսակցական)[1] կամ «ուղղիչ տներ»[Ն 1][2], շինություն, ուր արգելափակվում են դատարանի կողմից նշված ժամկետով բանտարկության դատապարտված անձինք, ազատազրկման ենթակա հանցագործները, ինչպես և դատական քննության տակ գտնվող անձանց պահելու տեղ։ Բանտերը, որպես կանոն, քրեական արդարադատության համակարգի մասն են կազմում, իսկ հանցագործության համար բանտարկելու միջոցով ազատազրկումը պետության կողմից սահմանված իրավական պատիժ է։ Խոսակցականում բոլոր տեսակի ուղղիչ-աշխատանքային հիմնարկներն անվանում են բանտ։

Ստուգաբանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բանտ բառը փոխառություն է իրանական լեզուներից՝ band, ավեստերեն banda - «կապանք, շղթա», պարսկերեն band - «կապ, շղթա», սողդերեն βand - «բանտ»։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սուրբ Պետրոս և Պողոս Առաքյալների Մամերտինյան բանտ (carcere Mamertino[3]), որը պահպանվաել է Հին Հռոմի ժամանակներից մ.թ.ա. 640–616

Տուլիանում բանտ։ Հին Հռոմ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Որպես ազատազրկման վայր՝ բանտը գոյություն է ունեցել դեռևս վաղնջական ժամանակներից։ Այն ծառայել է որպես գերիներին, պետական և ոչ պետական հանցագործներին, պարտապաններին ազատազրկելու, ինչպես նաև տարբեր պատիժների և մահապատիժների իկատարածման վայր։

Հին Հռոմում Սերվիոս Տուլլիոսի (մ.թ.ա. մոտ 578-534/533 թվականներ) ժամանակներում գոյություն ուներ Տուլիանում ստորգետնյա բանտ (միջին դարերում վերանվանվել է Մամերտինյան բանտ), որտեղ վարակիչ հիվանդություններից մահացել են շատ քրիստոնյաներ։

Բանտերի տեղակայում․ Միջին դարեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Միջին դարերում լայնորեն տարածված էր գերիների, պարտապանների, հանցագործների և քաղաքական վտանգ ներկայացնող անձանց փակելը վանքի խցերում, ամրոցների աշտարակներում և ասպետական դղյակներում, նաև քաղաքապետարաններում։ Տխուր համբավ ունեն Լոնդոնյան Թաուերը, Վենեցիայի Դոժերի պալատի զնդանը, Նյուրնբերգի քաղաքապետարանի ստորգետնյա բանտը։

Զսպիչ տներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հառաչանքների կամուրջ, Իտալիա

Խաչակրաց արշավանքներից հետո համատարած մուրացկանությունը պատճառ է հանդիսացել Եվրոպայում առաջին զսպիչ տներն (գերմ.՝ Zuchthaus) ստեղծելու համար։ Այս տները սկզբում կառուցվեցին Լոնդոնում (անգլ.՝ House of correction 1550), հետո Ամստերդամում և աղքատ երեխաների համար Նյուրնբերգում (1588), Լյուբեկում (1613), Համբուրգում (1615), Մյունխենում (1682)։ Այդտեղ տեղավորում էին ոչ միայն մուրացկաններին, թափառականներին, տարբեր տիպի հանցագործներին, այլև աշխատողներին և սպասավորներին ծուլության և անհարգալից վերաբերմունքի համար։ Արդյունքում զսպիչ տները շուտով լցվեցին մարդկանցով և վերածվեցին անբարոյականության և վարակիչ հիվանդությունների (բանտային տիֆ) օջախների։

ff8 Նման սարսափելի պայմաններում էին գրեթե բոլոր բանտերը 18-րդ ընթացքում։ Բանտերը նեղ էին, ցածր առաստաղներով, բացակայում էր բավարար օդը և լույսը։ Երեխաներն, այրերն ու կանայք մի տեղում էին պահվում։ Սնունդը անբավարար էր. որպես կանոն՝ հաց ու ջուր։ Որպես անկողին ծառայում էին գրունտային ջրերով ներծծված հողե հատակի վրա փռած ծղոտյա փտած խրձերը։ Այսպիսին էին Անգլիայի բանտերը ըստ մարդասեր, անգլիացի իրավաբան Ջոն Հովարդի (անգլ.՝ John Howard 1726-1790) նկարագրության։ Սակայն նույնն էր նաև այլ երկրների բանտերի վիճակը, ինչպես օրինակ Փարիզի Բաստիլը։

Մարդասիրական բանտ Գենտում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նիդերլանդները պատժի նկատմամբ առավել հումանիստական հայացքների շնորհիվ բացառություն էին. բանտերը տարբերվում էին կարգապահությամբ, հսկողությամբ և աշխատանքի կազմակերպմամբ։ 1775 թվականին Գենտում կառուցվել էր հատուկ բանտ (ֆրանսերեն Maison de force), որում բոլոր բանտարկյալները խիստ հսկողության ներքո աշխատում էին ցերեկը, իսկ գիշերը նրանց տեղավորում էին առանձին բանտախցերում՝ բանտարկյալների բարոյական նկարագիրը պահպանելու նպատակով։ Առանձին խցերում բանտարկյալներին մեկուսացնելու գաղափարի հիմքում այն էր, որ եթե բանտարկյալը մենակ չի մնում ինքն իր հետ, հետևաբար չի կարող իր մեղքը գիտակցել, զղջալ և նոր բարոյական արժեքների մասին մտածել։ Հետևաբար բանտը պետք է այնպես կառուցված լինի, որ բանտարկյալները հնարավորինս աշխարհից կտրված լինեն ողջ բանտարկության ընթացքում[4]։ Բացի այդ Գենտի բանտում առաջին անգամ որպես ուղղիչ միջոց բանտարկյալներին բաժանել են առանձին խմբերի` հաշվի առնելով նրանց բարոյական հատկանիշները։ Այդպիսով գենտյան բանտն առաջինն էր, որ հանցագործներին ճիշտ ուղղու վրա դնելու նպատակ է հետապնդել։

Հետագայում հանցագործներին ուղղելը դարձավ բանտարկության հիմնական նպատակ նաև այլ երկրներում։ Ընդ որում ի սկզբանե բողոքական երկրներում այդ նպատակով առանձնահատուկ խստության բանտերի համակարգ մտցնելու փորձ կատարվեց։

Մեկուսացման մենախցային բանտարկության ձևն ինքնուրույն բնույթ ստացավ բանտերի փենսիլվանյան կազմակերպության և այդ կազմակերպության հիմնադիր քվակերների կրոնական աշխարհայացքի համընկման շնորհիվ.

  1. հանցագործն ապաշխարող
  2. բանտն` ապաշխարության վայր (peniten-tiairies)
  3. զղջման միջոցը` բանտարկյալին ինքն իր հետ մենակ թողնելը[4]։

Ապաշխարության վայր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ամերիկայն քվակերները մտածեցին բանտը ապաշխարության վայր (penitentiary) դարձնել։ Այդ նպատակով Վալնուս սթրիթի հին բանտին կցակառուցեցին նոր 30 մենախուց ունեցող բանտ (1790)։ Դրանով սկզբնավորվեց մենախցում բանտարկելու հատուկ տեսակ։ Սակայն այս փորձը երկարատև չեղավ, քանի որ բանտերը լցվեցին, և մենախցերը ծառայեցին միայն որպես գիշերային տարածք։

Օբերնի համակարգ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սինգսինգ բանտ և արհեստանոցներ, տեսք հարավից, 1863–1885

Նյու Յորքի Քայուգա շրջանի այսպես կոչված Օբերնի (անգլ.՝ Auburn) համակարգում բանտարկյալների լռությունը պարտադիր էր։ Բանտարկյալներին արգելում էին նույնիսկ շուրջը նայել, իրար հետ շփվել անգամ նշաններով։ Օբուռնի բանտը նախատեսված էր 550 հոգու համար և վերջնականապես կառուցվել է 1820 թվականին։ Բանտարկյալները առավոտյան դուրս էին գալիս խցերից և ընդհանուր արհեստանոցներ էին տեղափոխվում։ Նրանք աշխատում էին խիստ հսկողության տակ լիովին լռության մեջ։ Ճաշում էին կողք կողքի, սեղանի մի ուղղությամբ նստած։ Ճնշող լռության մեջ անցնում էր ողջ օրը։ Կարգազանցները պատժվում էին մտրակելով։ Մտրակը մշտապես բանտապանների ձեռքում էր և հարվածներ կարող էին լինել ոչ միայն ասված խոսքի, այլև աշխատանքի ժամանակ որևէ ցրվածության համար։ Երեկոյան բանտախցեր գնալուց հետո կանգնած լսում էին միջանցքում կանգնած քահանայի երեկոյան աղոթքը։

ԱՄՆ-ում կարճ ժամանակի ընթացքում կառուցվել է 13 նման բանտ, այդ շարքից է Նյու Յորքի մոտ կառուցված 1000 բանտախուց ունեցող Սինգսինգ բանտը (անգլ.՝ Sing Sing Correctional Facility) (1825 թվական)։ Օբորնի համակարգը ավելի մեղմ ձևով լայն տարածում գտավ Եվրոպայում։

Փենսիլվանյան համակարգ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1818 թվականին Փենսիլվանիա նահանգի Փիթսբուրգ (անգլ.՝ Pittsburgh) քաղաքում որոշում կայացվեց կառուցել բանտ, որն ավարտվեց 1826 թվականին։ Առանձին բանտարկության համակարգը կոչվեց Փենսիլվանյան համակարգ։ Առաջին իսկ տարիներից նկատվեցին միայնակ մեկուսացման առավելությունները. պակասեցին փախուստները, անհնար դարձան դավադրությունները և համատեղ բողոքի ակցիաներըը, ինչպես նաև բանտարկյալների այլասերումը։ Սակայն հասարակությունից լիովին մեկուսացումը, հարազատների հետ նույնիսկ նամակագրության արգելումը շատերին խելագարության էր հասցնում, բանտարկյալները մշտապես ճնշված էին, նրամց մոտ ամեն ինչի նկատմամբ անմասնակից վերաբերմունք, ապատիա էր զարգանում։

Իռլանդական համակարգ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Առաջադեմ կամ իռլանդական համակարգը հաստատվել է Իռլանդիայում 1854 թվականի օգոստոսի 7-ի օրենքով (Irish prisons act)։ Ուղղված էր հանցագործների սոցիալականացմանը ինքնագործունեության և մերժվածներից աստիճանաբար լիարժեք քաղաքացի դառնալուն։ Այդ նպատակով երկարատև պատիժը բաժանվում էր խստությունն աստիճանաբար մեղմացվող 4 մակարդակների։

  1. Առաջին մակարդակում մեկուսի բանտարկումն էր մենախցում 9 ամիս ժամկետով (կանայք 4 ամիս), ընդ որում առաջին 4 ամիսները բանտարկյալը ամենածանր աշխատանքի դեպքում ստանում էր միայն բուսական սնունդ, հետո խառը սնունդ և տեղափոխվում էր ավելի թեթև աշխատանքի։ Լավ վարքի դեպքում մեկուսացումը կարող էր կրճատվել մինչև 1 ամիս, իսկ հակառակ դեպքում՝ կարող էր երկարացվել մինչև մեկ տարի։
  2. Երկրորդ մակարդակի բանտարկությունն անցնում էր մյուս բանտարկյալների հետ համատեղ ցերեկային աշխատանքում։ Այն իր հերթին բաժանվում էր 5 դասարանի. փորձնական դասարան, որի մեջ մտնում էին մեկուսացման ժամանակ վատ վարքով աչքի ընկածները, 3, 2 և 1 դասարանները և հատուկ դասարանը։ 3-րդ, 2-րդ և 1-ին դասարաններում եղած ժամանակ բանտարկյալին ամսական գնահատականներ էին դրվում վարքի, ուսման և աշխատանքի համար առանձին կտրոններ տալով։ Կախված կտրոնների քանակից բանտարկյալները տեղափոխվում էին հաջորդ դասարան։
  3. Անցնելով բոլոր դասարանները փոխադրվում էին հատուկ անցումային բանտեր (intermediate prisons), որոնք պատժի երրորդ մակարդակն էին կազմում։ Այդտեղ բանտային ռեժիմը գրեթե բացակայում էր, և բանտարկյալները օգտվում էին հարաբերական ազատություններից. կարելի էր առանց հսկողության եկեղեցի գնալ, առևտուր անել և այլն։ Անցումային բանտերում մնալու ժամանակը աստիճանաբար էր կրճատվում՝ կախված արդեն անցած ժամանակից և դեռևս պատժաչափից մնացած տևողությունից։
  4. Մնացած ամբողջ դատապարտման ժամկետի համար բանտարկյալները տեղափոխվում էին չորրորդ մակարդակ, այսինքն ստանում էին պայմանական վաղաժամկետ ազատման կտրոններ (tickets of leave) և ազատ էին արձակվում։ Սակայն վատ վարքի դեպքում կարող էին զրկվել կտրոններից՝ կրկին բանտ նետվելով։

Այս համակարգը Եվրոպայում էականորեն ազդեց բանտային ազատազրկման մարդասիրացմանը։

Անցումային բանտերի առավելություննեեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Փորձը ցույց տալիս, որ բանտը դիմազրկում է բանտարկյալին, դարձնում նրան ճշտորեն կատարող և ոչ թե գործունյա մարդ, նրա կյանքը չափված և ձևված է, նրա կամքը լիովին հանձնված է բանտային ղեկավարությանը, ազատումը լիովին պայմանավորված է բանտային ռեժիմին ամբողջությամբ ենթարկվելուց։ Այդ իսկ պատճառով հաճախ բանտից դուրս գալով մարդիկ ենթարկվում են առաջին գայթակղությանը, չեն կարողանում դիմակայել ուրիշների ազդեցությանը։ Այդ բացը լրացնելու նպատակին պետք է ծառայեին անցումային բանտերը, որտեղ ազատ մարդուն վայել, նորմալ աշխատանքային պայմաններ էին ապահովվում, բանտից դուրս գալու գնումներ կատարելու հնարավորություն կար, համազգեստը բացակայում էր և այլն։ Որոշակի ժամանակ անց նրանք ազատագրվում էին բանտից կամ լիովին ներում էր շնորհվում նրանց։ Որպես կարգապահական պատասխանատվություն կիրառվում էր ընդհանուր ռեժիմի բանտ վերադարձնելը։ Այժմ նման անցումային բանտեր կան միայն Իռլանդիայի Լասկում (Lusk) և կանանց գաղութ Դուբլինում[4]

Ռուսական բանտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բուտիրկա բանտ, Մոսկվա, 1890 թվական

Հին Ռուսիայից հայտնի է Ռուսկայա Պրավդա (1019-1054) իրավական նորմերի ժողովածուն[5], որի հիման վրա կազմվել և կատարելագործվել են.

Առաջին անգամ բանտերի մասին՝ որպես պատիժը կրելու հիմնական և լրացուցիչ զնդան, հիշատակվում է 1550 թվականի Իվան IV Ահեղ Դատաստանագրքում։ Բանտ նետվում էին ծանր հանցագործները, մեղքը չխոստովանածները։ Բանտարկությունը նաև մահվան դատապարտելուն հավասարազոր պատժամիջոց էր[6]։

1649 թվականից հիշատակվում է պատժաչափը և բանտարկյալներին պահելու կանոնները։ 1845 թվականից Ռուսական կայսրությունում քաղաքական հանցագործների թվի աճի հետ միաժամանակ բանտարկյալներին սկսեցին օգտագործել որպես էժան աշխատուժ։ 1933 թվականին բանտերը վերանվանվել են կալանման տուն (домзак)[7], 1963 թվականին՝ հետաքննության մեկուսարաններ, որտեղ մնում էին հետաքննության տակ գտնվողները, որոնց համար կալանք էր սահմանված։ Ռուսաստանում բանտերի կազմակերպումը կարգավորող հիմնական փաստաթուղթը 1970 թվականի ՌԽՍՖՀ Ուղղիչ-աշխատանքային օրենսգիրքն է եղել (ИТК նախատեսում էր Ուղղիչ Աշխատանքներ կամ Ուղղիչ-աշխատանքային հիմնարկներում ազատազրկում), որին փոխարինել է 1997 թվականի հունվարի 8-ի Ռուսաստանի Դաշնության Քրեակատարողական օրենսգիրքը, որը քրեակատարողական հիմնարկի գործունեությունը կարգավորող հիմնական փաստաթուղթն է[8]

Միջազգային չափանիշներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1955 թվականին ՄԱԿ-ի առաջին կոնգրեսը հանցագործությունը կանխելու և օրինազանցների հետ վարվելակերպի վերաբերյալ ընդունել է «Բանտարկյալների հետ վարվեցողության նվազագույն ստանդարտացված կանոններ»[9]։ Այս փաստաթուղթը կրում է հանձնարարական բնույթ, համաձայն որի՝ բանտային կարգը պետք է նվազագույնս տարբերվի ազատության մեջ եղած կյանքի կարգից, որպեսզի «բանտարկյալների մեջ չմարի պատասխանատվության զգացումը և մարդկային արժանապատվության գիտակցությունը»։ Բանտերում պետք է արգելվի խտրականությունը։ Տղամարդիկ և կանայք, մեղադրյալները և դատապարտվածները, անչափահաս և չափահաս բանտարկյալները, առաջին անգամ դատապարտվածները և ռեցիդիվիստները պետք է առանձնացվեն իրարից։ Յուրաքանչյուր դատապարտվածի համար նախատեսված է առանձին «խուց կամ սենյակ», իսկ ընդհանուր բանտախցում լինելու դեպքում՝ առանձին մահճակալ։ Բանտախցերի լուսավորությունը պետք է «տեսողության համար անվնաս» լինի՝ ընթերցանության և աշխատելու համար, իսկ օդափոխությունը պետք է համապատասխանի սանիտարական նորմերին։ Զուգարանները պետք է մաքուր պահվեն և բանտարկյալները անարգել պետք է օգտվեն դրանցից։ Բանտարկյալներին պետք է թույլատրվի լողանալ նվազագույնը շաբաթը մեկ անգամ, տղամարդիկ՝ պարբերաբար սափրվեն։ Սնունդը պետք է լինի պարբերական և «բավարար առողջությունը և ուժերը պահպանելու համար», իսկ ջուրը՝ միշտ հասանելի։ Բանտարկյալները պետք է պարբերաբար անձնական շփման հնարավորություն ունենան հարազատների և մտերիմների հետ։ Նրանք պետք է նորություններին տեղեկանալու հնարավորություն ունենան կամ ԶԼՄ-ներից, կամ «ղեկավարության հսկողությամբ այլ միջոցներից»։ Յուրաքանչյուր բանտ պետք է գրադարան ունենա։ Բանտարկյալները պարտավոր են աշխատել, բայց աշխատանքը չպետք է նրանց տառապանք պատճառի և պետք է «արդարացի վարձատրվի»։ Կարգապահական պատիժներ կիրառելիս անհրաժեշտ է զերծ մնալ դաժանությունից, մարդկային արժանապատությունը նվաստացնելուց, անհրաժեշտ է լիովին բացառել մարմնական պատիժները, «մութ խցերում» տեղավորելը, շղթաներ և կանդալներ օգտագործելը։ Բոլոր բանտերի անձնակազմում պետք է լինի բժիշկ-թերապևտ և բանտարկյալները պետք ստանան մասնագիտական ատամնաբուժական օգնություն[9]։

Եվրոպական Միության անդամ երկրներին այս փաստաթղթին զուգահեռ ցուցված է կիրառել նաև «Եվրոպական քրեակատարողական կանոնները»[10], որոնք բացի «Բանտարկյալների հետ վարվեցողության նվազագույն ստանդարտացված կանոններից» պարունակում են լրացուցիչ պահանջներ։ Օրինակ, լոգանքի և ցնցուղի սենյակները պետք է բավարար լինեն, որ յուրաքանչյուր բանտարկյալ կարողանա օգտվել ըստ հնարավորության ամեն օր կամ գոնե շաբաթը երկու անգամ։ Բանտային սննունդը պետք է նկատի առնի յուրաքանչյուր բանտարկյալի կրոնական և կուլտուրական ավանդույթները։ Բանտարկայլների համար նախատեսված է արձակուրդ, որը ենթադրում է բանտից դուրս գալ[10]։

Ուղղիչ միջոցներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վինսենթ վան Գոգ Բանտարկյալների զբոսանք (նկար) 1890

Պատժիչ և ուղղիչ նպատակների համար բանտերում կիրառում են բազմատեսակ միջոցներ։

Բանտարկության տեսակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բանտարկյալներին պահելու տեսակները ինչպես այժմ, այնպես էլ պատմության մեջ կարելի է բաժանել երեք մասի.

  1. մենախցային բանտ
  2. ընդհանուր բանտ
  3. խառը բանտ։

Մենախցային բանտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մենախցային բանտարկության հիմքում Փենսիլվանյան համակարգն է ընկած։ Այն իր հերթին լինում է.

  1. մեկուսացում, երբ բանտարկյալը մնում է ինքն իր հետ և ոչնչով չի զբաղվում, բացի իր կյանքի մասին մտածելով այն վերաիմաստավորելու
  2. առանձնացում, երբ բանտարկյալին հնարավորություն է տրվում աշխատել, սովորել, մտավոր զարգանալ բանտի անձնակազմի հսկողության տակ։

Բոլոր առավելություններով հանդերձ այս մեթոդը չի կարող լինել արդյունավետ, քանի որ համեմատվելու և հակադրվելու հնարավորություն չկա, որը աշխատանքում հաջողության հասնելու գրավականն է։ Փենսիլվանյան այս համակարգն առ այսօր գործում է Հյուսիսային Ամերիկայի, Անգլիայի, Բելգիայի, Հոլանդիայի բանտերում։ Գերմանիայում այդ համակարգի ամենահայտնի բանտեր համարվում են Բեռլինի Moabit Zuchthaus-ը և Բադենի մեծ հերցոգության Bruchsall Zuchthaus[4]:

Ընդհանուր բանտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Այս բանտարկության հիմքում Օբերնյան համակարգ (Օբերն քաղաքի անվամբ) կամ Լռության համակարգն է ընկած. «Մարդիկ հանցագործներ են դառնում ծուլությունից և բանտը պետք է լինի աշխատանքային տուն»։ Մեր ժամանակներում այս համակարգը արգելում է աղմուկը, երկարատև զրույցները։ Գործում է նաև բանտարկյալներին ըստ դասերի բաժանելու մեթոդը, հատկապես հուսադրող բանտարկյալների նկատմամբ ուղղման միջոցները անհատականացնելու նպատակով, քանի որ անհնար է բացառել բանտարկյալների մեկմեկու վրա ազդեցությունը։ Այդ տիպի բանտեր կան Ֆրանսիայում, Շվեյցարիայում (Ժնև, Լոզան, Սանկտ Գալեն), Գերմանիայում (Օլդենբուրգի հերցոգություն, Մյունխեն), Ռուսաստանում և այլն[4]։

Խառը բանտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ազատազրկման այս տեսակը միավորում է վերը նշված երկու տեսակները։ Բանտարկյալն այս դեպքում հաջորդաբար ենթարկվում է երկու ռեժիմներին ըստ փուլերի։ Նման սկզբունքը մասամբ ժնևյան բանտերից է փոխառվել, սակայն առավել ցայտուն արտահայտվել է անգլաիռլանդական բանտերից (1878), և կոչվում է անգլաիռլանդական համակարգ կամ առաջադեմ համակարգ։ Բանտարկյալներին աշխատացնում էին ըստ դասարանների աստիճանաբար թեթևացնելով նրանց աշխատանքի ծանրությունը, բանտարկության պայմանները[11]։ Անգլիայում այս համակարգը մտցվել է 1838 թվականին։ 1857 թվականից կիրառվել է տաժանակիր աշխատանքի (penal cervitude կամ Penal labour) դատապարտված առավել ծանր հանցագործների նկատմամբ հետագայում աքսորավայրին նախապատրաստելու նպատակով (անգլ.՝ probation-system փորձնական համակարգ), իսկ Ավստրալիա աքսորումը վերացնելուց հետո այս համակարգը գործում է ինքնուրույն. այժմ Անգլիայում գործում է ազատազրկման երկու տեսակ.

  1. ազատազրկում բանտում
  2. ազատազրկում տաժանակիր աշխատանքով։

Խառը տիպի բանտում մնալու ժամանակը բաժանվում է երեք մասի.

  1. փորձնական
  2. ուղղիչ
  3. վաղաժամ ազատում։

Իռլանդիայում բանտարկյալներին տեղափոխում էին երրորդ տեսակի բանտեր, այսպես կոչված անցումային բանտեր (intermediate prisons), որը իռլանդական համակարգի գլխավոր առանձնահատկությունն էր՝ նախատեսված բնատարկյալի կամքի ամրացման համար[4]։

Հսկողություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ձերբակալվածների բանտային կյանքի բոլոր պահերը՝ քուն, աշխատանք, սնվել, հարազատների հետ տեսակցություն, պետք է կատարվի բանտի ղեկավարության կամ պահակների հսկողության տակ։ Հսկողության հատուկ անընդհատություն է նախատեսված բանտարկության այնպիսի վայրերում, որտեղ մտցված են համատեղ, ընդհանուր աշխատանքներ կամ պարտադիր լռության համակարգ։ Չնայած մեկուսարանային բանտերում բանտարկյալների հսկողությունն առավել թեթև է թվում, այնուամենայնիվ ծառայողական անձնակազմից պահանջվում է բանտարկյալներից յուրաքանչյուրի բոլոր գործողությունների և վարքի մշտական և գիտակցված հսկողություն։ Այդ աշխատանքն իրականացնող անձնակազմ պատրաստելու համար հատուկ դպրոցներ ստեղծելու անհրաժեշտություն առաջացավ։ Նման դպրոցներ արդեն գործում են Բելգիայի Լյովենյան բանտին կից և Լյունեբուրգում (գերմաներեն Lüneburg, Պրուսիա

Կաշվե ինը պոչանի մտրակ («կատու»): Թղթադրամը չափի համեմատության համար է

Կարգապահական պատիժներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կարգապահական պատիժ իրականացնելու համար մարդուն զրկում են կյանքի բնականոն պայմաններից։ Սակայն բացի այդ, որոշ պետություններում առ այսօր կիրառվում են նաև մարմնական պատիժներ։ Անգլիական բանտերում (convict-prisons) բանտարկյալները 30 հարված են ստանում հատուկ տեսակի կաշվե մտրակով («կատու»)։ 19-րդ դարի 80-ականներին որոշ գերմանական պետություններում դեռևս կիրառվում էր անմշակ կաշվե մտրակով (Ochsenziemer) և փայտե ճիպոտներով ձաղկումը։ Բացի այդ մինչև 20-րդ դարը այսպես կոչված մեկուսարաններում (Lattenkammer) բանտարկյալների համար կիրառվում էր մարմնական պատժի հատուկ միջոց. մեկուսարանի հատակը (Սաքսոնիայում նաև պատերը) ծածկված էին իրարից փոքր հեռավորությունների վրա տեղադրված սուրսայր ճաղերերով։ Ֆրանսիայում առավել կատարելագործված էր մարմնական պատիժը. իրավախախտ գերիներին «լարի վրա հետապնդում»։ Մարմնական պատիժների դեմ եռանդուն պայքարել է Ստոկհոլմի 1878 թվականի քրեակատարողական կանոնների միջազգային կոնգրեսը։ մեկուսարան[12]

Կրթություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բոլոր առաջադեմ բանտերում գործում են դպրոցներ բանտարկյալների համար։ Հիմնականում ուսուցանվում են գրագիտություն, թվաբանություն և հոգևոր պատմություն։ Տարբեր երկրներում ուսուցանման սահմանային տարիքը տարբեր է (մինչև 30 տարեկանից - 60 տարեկան)։

Բանտարկյալի աշխատանք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ժամանակակից բանտում բարոյականության մակարդակի բարձրացման գլխավոր գործոնը համարվում է բանտային աշխատանքի նպատակասլաց կազմակերպումը։ Բանտային աշխատանքը հնում շահույթ էր հետապնդում (տաժանակիր թիավարման աշխատանք թիանավերի վրա) կամ պատժի ռեպրեսիվ միջոց էր (ոչինչ չաղացող «հավանգային ալրաղացների» կիրառումը Անգլիայում)։ Ներկայումս բանտարկյալի աշխատանքը գլխավորապես հետապնդում է ուղղիչ նպատակ՝ հանցագործին ստիպողաբար սովորեցնելով պարբերական և արտադրողական աշխատանքին։ Այդպիսի աշխատանքների թիվը հասնում է 100-ի, որոնք ոչ միայն մարզում են բանտարկյալին, այլև սովորեցնում են ինքնուրույն և նախաձեռնողական աշխատանքի։ ԱՄՆ-ում բանտարկյալները չեն վարձատրվում, Պրուսիայում և Անգլիայում՝ պարգևներ են ստանում, իսկ ազատագրվելուց հետո՝ նպաստ, Ֆրանսիայում՝ վարձատրության չափը կախված է ազատազրկման չափից և աճում է ազատագրման ժամկետին զուգընթաց։ Ազատազրկվածների սոցիալականացման նպատակով մտցվում են վաղաժամ ազատագրում, պայմանական դատապարտում, գործատուների ներգրավում։

Ենթակայություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բանտերի ենթակայությունը տարբեր երկրներում տարբեր է։

  • Անգլիայում Ներքին գործերի նախարարությունն է ղեկավարում, որն ունի հատուկ prison department:
  • Ֆրանսիայում մեծ մասը Ներքին գործերի նախարարությունն է ղեկավարում, իսկ աքսորի դատապարտվածների ազատազրկման վայրերը՝ մասամբ Ծովային նախարարությունը, մասամբ էլ Գաղութների նախարարությունը (Ալժիրում՝ գեներալ-նահանգապետը)։
  • Ավստրիայում 1865 թվականից բանտերի ղեկավարությունն Արդարադատության նախարարությունն է իրականացնում (1-ին և 2-րդ ատյանի դատարաններ, դատախազներ և դատավորներ)։
  • Բավարիայում բանտերի հսկողությունն ու ղեկավարությունը դատախազի և տեղամասային ավագ դատավորներն (Oberamtsrichter) են իրականացմում։
  • Բելգիայում 1832 թվականից առ այսօր բանտերը Արդարադատության նախարարության հսկողության տակ են, որտեղ կենտրոնական իշխանության և բանտարկության վայրերի տնօրինության միջնորդ է հանդիսանում վարչական հանձնաժողովը (commissions administratives), որի կազմում են թագավորական դատախազը, ռազմական աուդիտորը, քաղաքապետը և թագավորական իշխանության կողմից նշանակված 6-9 անդամներ։
  • Պրուսիային բնորոշ է հնուց եկած երկիշխանությունը։ Բոլոր քրեակատարողական տները (Zuchthaus), նաև որոշ բանտեր (52) ենթակա են Ներքին գործերի նախարարությանը, իսկ բանտերի մեծ մասը (987) ղեկավարում են Արդարադատության նախարարությունը և Տեղամասային դատարանները (Amtsrichter) նաև 1-ին ատյանի դատարանները (Landgericht)։

Բանտարկյալների թիվը ըստ երկրների[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բանտարկյալների թիվը աշխարհի քարտեզի վրա ըստ երկրների՝ բնակչության յուրաքանչյուր 100 000-ին համապատասխան 2012

Ըստ 2006 թվականի պաշտոնական տվյալների ամբողջ աշխարհում բանտարկյալներ թիվը կազմում է 9,25 միլիոն մարդ[13]։ Այդ առումով ԱՄՆ առաջին տեղում է՝ 2,19 միլիոն մարդ[14] կամ ամեն հարյուր չափահասներից մեկից ավելին[15]։ Չնայած ԱՄՆ բնակչությունը աշխարհի բնակչության 5 % -ից քիչն է կազմում, սակայն բանտարկյալների մոտ 20 % -ը բաժին է ընկնում հենց ԱՄՆ-ին։

Ռուսաստանի Քրեակատարողական դաշնային ծառայության 2014 թվականի փետրվարի 1-ի տվյալներով Քրեակատարողական հիմնարկներում գտնվել են 674,1 հազար մարդ, որոնցից 1859 ցմահ բանտարկյալներ[16]։

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նշումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. Հայաստանում խորհրդային կարգեր հաստատվելուց հետո 1921 թվականի ապրիլին բանտերը վերանվանվել են ուղղիչ տներ

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. «բանտ - բացատրություն». ՀԱՅԵՐԵՆ ՕՆԼԱՅՆ ԲԱՌԱՐԱՆ. էջ 189. Վերցված է 2016 թ․ փետրվարի 15-ին.
  2. One, Studio. «Պատմություն - ՀՀ ԱՆ Քրեակատարողական վարչություն». www.ced.am. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ փետրվարի 15-ին. Վերցված է 2016 թ․ փետրվարի 14-ին.
  3. «Indissoluble.com - Carcer-Tullianum - Mamertino - Foro Romano - Roma - Virtual». archeoroma.beniculturali.it. Վերցված է 2016 թ․ փետրվարի 14-ին.
  4. 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 Таганцев Н.Уголовное право. С. 244. Способы размещения арестантов Արխիվացված 2008-04-12 Wayback Machine Лекции. Часть общая. — СПб, 1902. — Т. 1
  5. Русская правда (Пространная редакция)
  6. ЭСБЕ/Судебники 1497 и 1550 гг.
  7. МВД России, энциклопедия. Москва, Объедин. редакция МВД РФ, "Олма-пресс", 2002. ISBN 5-224-03722-0
  8. Բանտ Արխիվացված 2016-12-31 Wayback Machine Ցանցային իրավաբանական հանրագիտարան (ռուս.)
  9. 9,0 9,1 Минимальные стандартные правила обращения с заключенными
  10. 10,0 10,1 ЕВРОПЕЙСКИЕ ПЕНИТЕНЦИАРНЫЕ ПРАВИЛА
  11. Անգլիայում գործող բանտերի մասին ամենաթարմ մանրամասներ կան՝ Behrend, Geschichte; Ducpetiaux; Berenger, De la repression, I, с. 1-180; Van der Brugghen, Etudes sur le Systeme penitentiaire irlandais, 1865 г.; F. v. Holtzendorf, Das irische Gefängnissystem, 1859 г.; F. v. Holtzendorf, Critische Untersuchungen über die Grundsätze und Ergebnisse des irischen Strafvollzuges, 1865 г.; Aschrott, Strafensystem und Gefängnisswesen in England, 1887 г.; Aschrott, Strafen und Gefängnisswesen in England während des letzten Jahrzehnts, 1896 г.
  12. Шалев Ш.Одиночное заключение: сборник материалов и документов. Արխիվացված 2016-03-04 Wayback Machine Лондон: Центр криминологии им. Мангейма, Лондонская школа экономики и политологии, 2008. էջ 103
  13. Walmsley, Roy.World Prison Population List (Seventh Edition) (PDF) (October 2006).
  14. Harrison, Paige M., Allen J. Beck. Prison and Jail Inmates at Midyear 2005
  15. One in 100: Behind Bars in America 2008
  16. ФСИН:Краткая характеристика уголовно-исполнительной системы Արխիվացված 2011-12-22 Wayback Machine

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ընթերցե՛ք «բանտ» բառի բացատրությունը Հայերեն Վիքիբառարանում։
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 2, էջ 290