Աստված
 |
Ուշադրություն։ Հոդվածը պարունակում է չթարգմանված բաժիններ կամ հատվածներ։ Ոչ հայերեն հատված(ներ)ը անհրաժեշտ է թարգմանել կամ հեռացնել, հակառակ դեպքում հոդվածը կամ տվյալ բաժինը ենթակա է ջնջման։ |
Աստված, միաստվածական կրոններում համարվում է գերագույն էություն և հավատքի սկզբունքային ենթական[3]։ Խոսելով Աստծու մասին՝ աստվածաբանները նրան հաճախ բնութագրում են որպես ամենագետ (անսահման իմացություն ունեցող) ամենակարող, մշտագո, ամենուրեք (ներկա է ամեն տեղ), ամենաբարի, պարզ և այլ հատկանիշներով։
Աստված հաճախ է ներկայացվում որպես անփոփոխ[3] և անսեռ[4][5], թեև շատ կրոններ նրան նկարագրում են արական դերանուններով և բնորոշիչ անուններով (օրինակ «Հայր»)։ Որոշ կրոններ էլ, օրինակ, հուդայականությունը, բնորոշում են միայն հստակ քերականական «գենդերային» Աստծուն[6]։
Աստված տարբեր հավատալիքների մեջ ներկայացվում է որպես անձնական և ոչ անձնական․ թեիզմում Աստված համարվում է աշխարհի արարիչը և մշտական խնամակալը, մինչդեռ դեիզմում Աստված միայն տիեզերքի արարիչը կամ սկզբնապատճառն է, բայց ոչ խնամողն ու պահապանը։ Մոնոթեիզմում կամ միաստվածյան կրոններում մարդիկ հավատում են մեկ և միակ Աստծու գոյությանը։ Պանթեիզմում Աստված հենց ինքը տիեզերքն է։ Ըստ աթեիստների, Աստծո գոյությունը գիտականորեն ապացուցված չէ կամ հավանական չէ, ուստի նրանք բանական չեն համարում ընդունել նրա գոյությունը։ Ըստ ագնոստիկ աշխարհայացքի Աստծու գոյության հարցը մնում է անհայտ։ Ագնոստիկները գտնում են, որ Աստծո գոյությունը հնարավոր չէ ապացուցել կամ փաստարկել։ Նրանք կարծում են, որ «աստվածայինը» մարդկային իմացության սահմաններից դուրս է։ Աստված հաճախ ընկալվում է նաև իբրև աննյութական և անձնավոր հոգի, բարոյականության աղբյուր և բարձրագույն կեցություն[3]։ Բազմաթիվ միջնադարյան և ժամանակակից փիլիսոփաներ մի շարք փաստարկներ են առաջ բերել Աստծու գոյության թե հաստատման և թե ժխտման համար [փա՞ստ]։
Աստծո բազմաթիվ տարբեր հասկացություններ, և Աստծո հատկանիշների, նպատակների և գործողությունների վերաբերյալ մրցակցային պնդումները հանգեցրել են օմնիթեիզմի և պանդեիզմ[7][8]։
Աստծուն շատ անուններով են կոչում, և տարբեր անուններ կցվում են տարբեր մշակութային գաղափարների վրա, Աստծո ինքնության և հատկանիշների մասին։ Հին եգիպտական Աթենիզմի դարաշրջանում, հավանաբար, ամենաշուտ արձանագրված մենատեիստական կրոնն է, այս աստվածությունը կոչվում էր Աթեն, որը հիմնված է եղել, որպես «ճշմարիտ» Աստվածային արարած և տիեզերքի ստեղծողներից[9][10]։ Եբրայերեն Աստվածաշնչում և հուդաիզմում, «Նա, ով է», «Ես եմ, որ ես եմ» և YHWH (եբրայերեն։ יהוה, այսինքն, «Ես եմ ես», «Նա, ով գոյություն ունի») որպես Աստծո անուններ, իսկ Եհովան երբեմն օգտագործվում է քրիստոնեության մեջ՝ որպես YHWH-ի տեղայնացված տարբերակ։ Երրորդության քրիստոնեական վարդապետության մեջ, Աստված, երեք հոգու մեջ գոյակից է, կոչվում է Հայր, Որդի և Սուրբ Հոգի։ Հուդաիզմում Ասծուն դիմում են տիտղոսակիր անուններով, Էլոհիմ կամ Ադոնայ, որոնցից վերջինը հնարավոր է, որ ծագել է եգիպտական Աթենիսից[11][12][13][14][15]։ Իսլամում օգտագործվում է Ալլահ անունը։ Մուսուլմանները նույնպես Աստծու համար շատ տիտղոսակիր անուններ ունեն։ Հինդուիզմում Բախման հաճախ համարվում է Աստծո մոնոպոլ հայեցակարգ[16]։ Չինական կրոնում Աստված ներկայացվում է որպես տիեզերքի նախածնող, ով բնորոշ է դրան և մշտապես կարգավորում է այն։ Այլ կրոններ ունեն անուններ Աստծու համար, օրինակ[17], Վահգուրու սիկհիզմում[18], և Ահուրա Մազդայի զրադաշտականության մեջ[19], իսկ Բահայի հավատում ասվում է, որ Աստծո էությունը ենթակա չէ մարդկային բանականության ըմբռնմանը, քանի որ սահման ունեցողը չի կարող ընկալել անսահմանը։ Աստված ոչ մարդ է, ոչ էլ տիեզերքում տարածված մի ուժ։ Բառերը, որոնք մեզ անհրաժեշտ է օգտագործել մեր գոյության Աղբյուրը կոչելու համար, ինչպիսիք են, օրինակ, Երկնային Հայր, Երկնային Ուժ, Հզոր Ոգի, մարդկային լեզվով արտահայտում են Նրա անուններից և հատկանիշներից որևէ մեկը, որն ինքնին անբավարար է Նրան ամբողջությամբ նկարագրելու համար։
Էթմոլոգիա և օգտագործում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գերմանական բառի ամենաառաջին գրավոր ձևը[20]) գալիս է 6-րդ դարի քրիստոնեական Codex Argenteus մակագրությամբ։ Անգլերեն բառը ինքնին բխում է պրոտո-գերմանական * ǥu'nan- ից։ Վերակառուցված պրոտո-հնդեվրոպական ձևը, հավանաբար հիմնվել է * ǵhau(ə)- արմատից, ինչը նշանակում է «կոչել» կամ «հուշել»[21] Աստվածաշնչի գերմանական բառերն ի սկզբանե կրկնօրինակում էին երկու գենդերներին, սակայն գերմանացի ժողովուրդների քրիստոնեության գործընթացում իրենց բնիկ գերմանական հեթանոսությունից, բառերը դարձան տղամարդկային ձևի[22]։
Անգլերենում կապիտալիզացիան օգտագործվում է այն անվանումների համար, որոնցով հայտնի է աստված, ներառյալ `« Աստված »։ Հետևաբար աստվածի կապիտալացված ձևը չի օգտագործվում բազմաթիվ աստվածների համար, կամ երբ որ, օգտագործվում է աստվածության գաղափարի մասին գրելիս[23][24]։ Անգլերենը և այլ լեզուները սովորաբար օգտագործվում են ցանկացած և բոլոր հասկացությունների համար, և, չնայած կրոնների միջև տարակարծությունների տարբերությանը, այդ տերմինը բոլորի համար մնում է անգլերեն թարգմանությունը։ Նույնը վերաբերում է նաև եբրայերենին, սակայն հուդայականության մեջ Աստծուն տրվում է պատշաճ անուն, տերրատրագիր, YHWH, ծագումով, հնարավոր է, Էդոմիտի անունը կամ մադիանացի աստվածը, Եհովան։ Աստվածաշնչի շատ թարգմանություններում, երբ Տեր բառի բոլոր տառերը գրված են մեծատառերով, նշանակում է, որ բառը ներկայացնում է տրտմագիրք[25]։
Ալլահը, արաբերեն տերմին է, որը հոգնակի թվով չի կիրառվում մուսուլմանների, արաբերեն խոսող քրիստոնյաների և հրեաների համար, որոնք նկատի ունեն «Աստուած», մինչդեռ «ʾilāh» (արաբերեն, إله) տերմինը նշանակում է, մի աստված կամ աստված[26][27][28] Աստված նաև կարող է պատշաճ անուն լինել հինդուիզմի միակողմանի հոսանքներում, որոնք շեշտում են Աստծո անձնական բնույթը, վաղ վկայակոչումներով նրա անունը, Բհագավատայում Քիշնա-Վասուդա է կամ ավելի ուշ Վիշնու և Հարի[29]։
Ահուրա Մազդան Աստծո անունն է, որն օգտագործվում է զրադաշտականության մեջ։ «Մազդա», կամ Ավեստանի «Մազդա» նախընտրական Mazdå- ն, արտացոլում է Պրոտո-Իրանական «Մազդահն (կանայք)»։ Ընդհանրապես ստացվում է ոգու պատշաճ անունը, ինչպես նաև իր սանսկրիտցի կաղապար մեխը, նշանակում է «հետախուզություն» կամ «իմաստություն»։ Եվ Ավեստյան և Սանսկրիտյան խոսքերն արտացոլում են պրոտո-հնդա-իրանական «Մազդահը», բառացիորեն նշանակում է «իմաստուն»:[30]
Վահգուրու (Punjabi: vāhigurū) - սիկհիզմի մեջ ամենից հաճախ օգտագործվող տերմինn Է, որը վերաբերում է Աստծուն։ Դա նշանակում է «Հրաշալի Ուսուցիչ» պենջաբերեն լեզվով։ Վի (միջին պարսկական փոխառություն) նշանակում է «հրաշալի» և գուրու (սանսկրիտ. Գուրու) տերմին, որը նշանակում է «ուսուցիչ»։ Վեհգուրուն նաև բնութագրվում է որպես ոգեշնչման փորձ, որը դուրս է բոլոր նկարագրություններից։ «Վահեգուրու» բառը օգտագործվում է միմյանց ողջունելիս։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Arthur Koestler, The Sleepwalkers: A History of Man's Changing Vision of the Universe (1959)
- ↑ Proclus, The Six Books of Proclus, the Platonic Successor, on the Theology of Plato Tr. Thomas Taylor (1816) Vol. 2, Ch. 2, "Of Plato"
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Swinburne, R.G. "God" in Honderich, Ted. (ed)The Oxford Companion to Philosophy, Oxford University Press, 1995.
- ↑ David Bordwell, 2002, Catechism of the Catholic Church,Continuum International Publishing 978-0-86012-324-8 page 84
- ↑ «Catechism of the Catholic Church – IntraText». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ մարտի 3-ին. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 30-ին.
- ↑ "G-d has no body, no genitalia, therefore the very idea that G-d is male or female is patently absurd. Although in the Talmudic part of the Torah and especially in Kabalah G-d is referred to under the name 'Sh'chinah' – which is feminine, this is only to accentuate the fact that all the creation and nature are actually in the receiving end in reference to the creator and as no part of the creation can perceive the creator outside of nature, it is adequate to refer to the divine presence in feminine form. We refer to G-d using masculine terms simply for convenience's sake, because Hebrew has no neutral gender; G-d is no more male than a table is." Judaism 101. "The fact that we always refer to God as 'He' is also not meant to imply that the concept of sex or gender applies to God." Rabbi Aryeh Kaplan, The Aryeh Kaplan Reader, Mesorah Publications (1983), p. 144
- ↑ Raphael Lataster (2013). There was no Jesus, there is no God: A Scholarly Examination of the Scientific, Historical, and Philosophical Evidence & Arguments for Monotheism. էջ 165. ISBN 1492234419. «This one god could be of the deistic or pantheistic sort. Deism might be superior in explaining why God has seemingly left us to our own devices and pantheism could be the more logical option as it fits well with the ontological argument's 'maximally-great entity' and doesn't rely on unproven concepts about 'nothing' (as in 'creation out of nothing'). A mixture of the two, pandeism, could be the most likely God-concept of all.»
- ↑ Alan H. Dawe (2011). The God Franchise: A Theory of Everything. էջ 48. ISBN 0473201143. «Pandeism: This is the belief that God created the universe, is now one with it, and so, is no longer a separate conscious entity. This is a combination of pantheism (God is identical to the universe) and deism (God created the universe and then withdrew Himself).» կամ բազմամյա փիլիսոփայության գաղափարների զարգացմանը, որը ենթադրում է, որ կա մեկ աստվածաբանական ճշմարտությունը, որում բոլոր կրոնները մասնակիորեն են պատկերացնում և «այնպիսի մեծ աշխարհասփյուռ կրոններում դավանող մարդիկ, ըստ էության, երկրպագում են այդ մեկ Աստծուն, այլև տարբեր, համընկնող հասկացությունների»։
- ↑ Jan Assmann, Religion and Cultural Memory: Ten Studies, Stanford University Press 2005, p.59
- ↑ M. Lichtheim, Ancient Egyptian Literature, Vol.2, 1980, p.96
- ↑ Freud, S. (1939). Moses and Monotheism: Three Essays.
- ↑ Gunther Siegmund Stent, Paradoxes of Free Will. American Philosophical Society, DIANE, 2002. 284 pages. Pages 34 – 38. 0-87169-926-5
- ↑ Jan Assmann, Moses the Egyptian: The Memory of Egypt in Western Monotheism. Harvard University Press, 1997. 288 pages. 0-674-58739-1
- ↑ N. Shupak, The Monotheism of Moses and the Monotheism of Akhenaten. Sevivot, 1995.
- ↑ William F. Albright, From the Patriarchs to Moses II. Moses out of Egypt. The Biblical Archaeologist, Vol. 36, No. 2 (May, 1973), pp. 48–76. doi 10.2307/3211050
- ↑ Pantheism: A Non-Theistic Concept of Deity – Page 136, Michael P. Levine – 2002
- ↑ A Feast for the Soul: Meditations on the Attributes of God : ... – Page x, Baháʾuʾlláh, Joyce Watanabe – 2006
- ↑ Philosophy and Faith of Sikhism – Page ix, Kartar Singh Duggal – 1988
- ↑ The Intellectual Devotional: Revive Your Mind, Complete Your Education, and Roam confidently with the cultured class, David S. Kidder, Noah D. Oppenheim, page 364
- ↑ «'God' in Merriam-Webster (online)». Merriam-Webster, Inc. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 19-ին.
- ↑ The ulterior etymology is disputed. Apart from the unlikely hypothesis of adoption from a foreign tongue, the OTeut. "ghuba" implies as its preTeut-type either "*ghodho-m" or "*ghodto-m". The former does not appear to admit of explanation; but the latter would represent the neut. pple. of a root "gheu-". There are two Aryan roots of the required form ("*g,heu-" with palatal aspirate) one with meaning 'to invoke' (Skr. "hu") the other 'to pour, to offer sacrifice' (Skr "hu", Gr. χεηi;ν, OE "geotàn" Yete v). OED Compact Edition, G, p. 267
- ↑ Barnhart, Robert K (1995). The Barnhart Concise Dictionary of Etymology: the Origins of American English Words, page 323. HarperCollins. 0-06-270084-7
- ↑ Webster's New World Dictionary; "God n. ME < OE, akin to Ger gott, Goth guth, prob. < IE base * ĝhau-, to call out to, invoke > Sans havaté, (he) calls upon; 1. any of various beings conceived of as supernatural, immortal, and having special powers over the lives and affairs of people and the course of nature; deity, esp. a male deity: typically considered objects of worship; 2. an image that is worshiped; idol 3. a person or thing deified or excessively honored and admired; 4. [G-] in monotheistic religions, the creator and ruler of the universe, regarded as eternal, infinite, all-powerful, and all-knowing; Supreme Being; the Almighty"
- ↑ Dictionary.com; "God /gɒd/ noun: 1. the one Supreme Being, the creator and ruler of the universe. 2. the Supreme Being considered with reference to a particular attribute. 3. (lowercase) one of several deities, esp. a male deity, presiding over some portion of worldly affairs. 4. (often lowercase) a supreme being according to some particular conception: the God of mercy. 5. Christian Science. the Supreme Being, understood as Life, Truth, Love, Mind, Soul, Spirit, Principle. 6. (lowercase) an image of a deity; an idol. 7. (lowercase) any deified person or object. 8. (often lowercase) Gods, Theater. 8a. the upper balcony in a theater. 8b. the spectators in this part of the balcony."
- ↑ Barton, G.A. (2006). A Sketch of Semitic Origins: Social and Religious. Kessinger Publishing. ISBN 1-4286-1575-X.
- ↑ «God». Islam: Empire of Faith. PBS. Վերցված է 2010 թ․ դեկտեմբերի 18-ին.
- ↑ "Islam and Christianity", Encyclopedia of Christianity (2001): Arabic-speaking Christians and Jews also refer to God as Allāh.
- ↑ L. Gardet. «Allah». Encyclopaedia of Islam Online.
- ↑ Hastings 2003, էջ. 540
- ↑ Boyce, 1983, էջ 685
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
|
Ընթերցե՛ք «աստված» բառի բացատրությունը Հայերեն Վիքիբառարանում։ |
 | Վիքիքաղվածքն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Աստված» հոդվածին։ |
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Աստված» հոդվածին։ |
| ||||||
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 1, էջ 590)։ 
|