Szkarłatka
 Szkarłatka amerykańska | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj |
szkarłatka |
| Nazwa systematyczna | |
| Phytolacca Linnaeus Sp. Pl. 441. 1 Mai 1753[3] | |
| Typ nomenklatoryczny | |
|
P. americana L.[3] | |
Szkarłatka, alkiermes (Phytolacca L.) – rodzaj roślin z rodziny szkarłatkowatych (alkiermesowatych). Obejmuje 26 gatunków[4]. Rośliny te spotykane są na wszystkich kontynentach (z wyjątkiem Antarktydy)[5][6] w strefie tropikalnej i subtropikalnej, z największym zróżnicowaniem na półkuli północnej[7], przy czym w Europie, Australii, północnej Afryce rośliny te występują jako introdukowane[4]. W Polsce dwa gatunki notowane są jako przejściowo dziczejące (efemerofity) – szkarłatka amerykańska P. americana i szkarłatka jagodowa P. acinosa[8].
Kilka gatunków uprawianych jest jako rośliny uprawne. Młode pędy niektórych gatunków są jadalne po ugotowaniu. Sok z owoców wykorzystywany był do barwienia wina i jako atrament. Niektóre gatunki wykorzystywano jako rośliny lecznicze i źródło saponin do trucia ślimaków[5].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Wysokie byliny wyrastające z grubego, drewniejącego korzenia, osiągające do 2 m wysokości[5], rzadko drzewa (P. dioica) o wysokości do 25 m[6].
- Liście
- Skrętoległe, niepodzielone i zwykle ogonkowe[5].
- Kwiaty
- Zebrane w liczbie od 5 do 100 w groniaste kwiatostany wyrastające z kątów liści, zwisające lub wzniesione. Działki kielicha w liczbie 5 do 8, białe, rzadziej zielonkawe lub czerwone, zaokrąglone, podczas owocowania często mięśniejące. Płatków korony brak. Pręcików jest 5 do 30 w jednym lub dwóch okółkach. Zalążnia górna z 3–16 szyjkami (odpowiednio do liczby owocolistków)[6][5].
- Owoce
- Spłaszczone, ciemnoczerwone jagody i soczewkowate niełupki[6][5].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
- Pozycja systematyczna
Rodzaj z rodziny szkarłatkowatych (alkiermesowatych) Phytolaccaceae[9][2].
- Wykaz gatunków[4]
- Phytolacca acinosa Roxb. – szkarłatka jagodowa
- Phytolacca americana L. – szkarłatka amerykańska
- Phytolacca bogotensis Kunth
- Phytolacca chilensis (Moq.) H.Walter
- Phytolacca cyclopetala H.Walter
- Phytolacca dioica L.
- Phytolacca dodecandra L'Hér.
- Phytolacca exiensis D.G.Zhang, L.Q.Huang & D.Xie
- Phytolacca goudotii Briq.
- Phytolacca heptandra Retz.
- Phytolacca heterotepala H.Walter
- Phytolacca icosandra L.
- Phytolacca insularis Nakai
- Phytolacca japonica Makino
- Phytolacca latbenia (Moq.) Maxim.
- Phytolacca meziana H.Walter
- Phytolacca octandra L.
- Phytolacca polyandra Batalin – szkarłatka chińska
- Phytolacca pruinosa Fenzl
- Phytolacca rivinoides Kunth & C.D.Bouché
- Phytolacca rugosa A.Braun & C.D.Bouché
- Phytolacca sandwicensis Endl.
- Phytolacca sanguinea H.Walter
- Phytolacca tetramera Hauman
- Phytolacca thyrsiflora Fenzl ex J.A.Schmidt
- Phytolacca yunnanensis X.H.Li & Wen Zhou
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-04] (ang.).
- ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-04] (ang.).
- ↑ a b Index Nominum Genericorum (ING). Smithsonian Institution. [dostęp 2013-11-13].
- ↑ a b c Phytolacca Tourn. ex L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-12-23].
- ↑ a b c d e f Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 82. ISBN 0-333-74890-5.
- ↑ a b c d Phytolacca. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2013-11-13].
- ↑ Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. wydanie II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003. ISBN 83-214-1305-6.
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 130, ISBN 978-83-62975-45-7.
- ↑ Genus Phytolacca L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-12-23].